ΤΟ ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΗΣ SELFIE

 

Εχθές στο Μετρό έκλεψαν το πορτοφόλι ενός γνωστού μου και μαζί με αυτό την επαγγελματική του ταυτότητα Έβαλε λοιπόν σε ανάρτηση την φωτογραφία της ταυτότητας: άντρας ώριμης ηλικίας, όμορφος, με κοντά μαλλιά και μουστάκι που κοιτάζει σοβαρός τον φακό της κάμερας. Το 1ο σχόλιο αποκάτω έλεγε ότι μοιάζει με κακούργο. Ήταν κυρίως ένα χιουμοριστικό σχόλιο επειδή ο γνωστός μου συναναστρέφεται κακούργους ως δικηγόρος που είναι, ωστόσο αποκαλύπτει ένα μέρος της πραγματικότητας: είμαστε περικυκλωμένοι από το χαμόγελο της selfie σε βαθμό τέτοιο ώστε να έχει γίνει η νόρμα. Κάθε τι άλλο φαίνεται ύποπτο. Για αυτό, ας συζητήσουμε λίγο για το selfie-smile, το χαμόγελο της  selfie.

Οι μεγαλύτεροι μεταξύ μας γνωρίζουν ότι σε παλιότερες δεκαετίες οι φωτογραφίες πορτραίτου  από επαγγελματίες φωτογράφο ή εμάς τους ίδιους, ποτέ δεν έδειχναν χαμογελαστά πρόσωπα. Τα άτομα, τόσο οι μεμονωμένοι ενήλικες όσο και τα ζευγάρια ή τα παιδιά, παρουσιάζονταν σοβαρά. Αυτό ήταν απόλυτα φυσιολογικό επειδή από την μια μεριά προσδοκούσαν να παρουσιάσουν τον εαυτό τους ως προσωπικότητες κι από την άλλη, δεν είχαν κανένα λόγο να χαμογελούν. Ποιός χαμογελάει σε έναν άγνωστο ή σε μια μηχανή; Άραγε πότε υπάρχει λόγος να χαμογελάμε και τι είναι το χαμόγελο; 

Μπορούμε να χωρίσουμε το χαμόγελο σε ηθελημένο και αυθόρμητο, ώστε να το εξετάσουμε χωριστά. 

Το ηθελημένο χαμόγελο είναι τρόπος να εγκαθιδρύσουμε σχέσεις με τους γύρω μας, π.χ. το χαμόγελο της ευγένειας, αυτό που φοράμε όταν απευθυνόμαστε προς τον πελάτη που μόλις μπήκε στον χώρο εργασίας μας. Δεν είναι απαραίτητο, απαραίτητο είναι πράγματι να τον εξυπηρετήσουμε. Δεν είναι όμως ούτε επιζήμιο διότι ο πελάτης γνωρίζει ότι είναι πλαστό και μέρος της συναλλαγής. 

Ηθελημένο είναι επίσης το χαμόγελο που φοράμε όταν απευθυνόμαστε από μια κάποια προνομιακή σχέση σε κάποιον πιο αδύναμο, θέλοντας να τον βεβαιώσουμε ότι ο σκοπός μας είναι φιλικός κι η πρόθεσή μας ειρηνική, π.χ. ο δάσκαλος προς τον μαθητή κι ο έλληνας κάτοικος προς τον τουρίστα που κοιτάει απελπισμένος τον χάρτη, έχοντας χαθεί στην πόλη. Χαμογελάμε για να ενθαρρύνουμε τον άλλο και ταυτόχρονα δεσμευόμαστε μέσω μιας αόρατης υπόσχεσης πως θα φερθούμε επωφελώς για τον άλλο -όχι για εμάς. 

Υπάρχει μετά το αθέλητο χαμόγελο που βγαίνει αβίαστα. Αυτό είναι ο τρόπος με τον οποίο αποκαλύπτουμε την ήδη εγκαθιδρυμένη σχέση μας με τον άλλο, ως υποκείμενα. Ο καθένας από εμάς είναι υποκείμενο με αυτονομία αισθημάτων και δράσης,  και χαμογελάει σε κάποιον που τον αναγνωρίζει επίσης ως υποκείμενο, δηλαδή ως έναν/ μοναδικό /μη αντικαταστάσιμο. Το αθέλητο χαμόγελο συναντάμε όταν οι μανάδες χαμογελούν στα παιδιά τους -το παρακινεί η αγάπη. Το συναντάμε όταν οι εραστές κοιτιούνται μεταξύ τους -το παρακινεί η ευχαρίστηση, μπορεί κι η αγάπη. Το συναντάμε μεταξύ φίλων -το παρακινεί η αίσθηση εμπιστοσύνης κι αλληλοκατανόησης. Στην πραγματικότητα δεν χαμογελάμε βλέποντας την μορφή του άλλου, αλλά με αφορμή την μορφή του, αναλογιζόμαστε την ύπαρξή του και χαμογελάμε σε αυτή -οπότε το χαμόγελο αυτό είναι υπερβατικό. 

Επομένως το ερώτημα είναι σε ποιόν και γιατί χαμογελάμε στις selfie? Δεν υπάρχει άνθρωπος να δεχθεί το χαμόγελο, μόνο η κάμερα. Οπότε σίγουρα ούτε εγκαθιδρύουμε μια σχέση, ούτε αποκαλύπτουμε κάποια εγκαθιδρυμένη. Τότε, μήπως βρισκόμαστε μπροστά σε μια περίπτωση απλής ευγένειας;

Νομίζω όχι, βρισκόμαστε μπροστά σε μια νεοπαγή περίπτωση: προσπαθούμε να δείξουμε ότι είμαστε α)άκακοι και μη επικίνδυνοι, β)πρόθυμοι να ευχαριστήσουμε τους άλλους, διαθέσιμοι. Και μια που αυτό το χαμόγελο των selfie και του Instagram κλπ, μπορεί να θεαθεί από Χ αριθμό εντελώς αγνώστων θεατών, α) είναι καταφανώς  παραπλανητικό και ταυτόχρονα β) είναι υποτιμητικό για εκείνον που χαμογελάει. 

α) Παραπλανητικό επειδή κανείς από εμάς δεν είναι ακίνδυνος, αυτό είναι ΤΟ απόλυτο ψέμα. Εκτός από τους λίγους επίσημα καταγραμμένους από την αστυνομία επικίνδυνους (καταχραστές, κλέφτες, βιαστές, δολοφόνους) όλοι εμείς οι υπόλοιποι είμαστε επίσης επικίνδυνοι  προς τους άλλους με μικρότερους τρόπους αλλά πολλές φορές την μέρα. Υπολογίζω ότι 95% απο εμάς με τα χίλια ζόρια καταφέρνουμε να είμαστε απλώς λειτουργικοί, τίποτα παραπάνω. Είμαστε ψυχικά ασταθείς κι εμμονικοί με μια ή περισσότερες εμμονές στο κεφάλι μας. 

π.χ Εθνικιστές "όλες οι γλώσσες είναι ωραίες, αλλά η σπουδαιότερη είναι η ελληνική"

π.χ. Οπαδοί "έτσι γ@μάει ο Πειραιάς"

π.χ. Τοπικιστές "καλή κι η Χαβάη, αλλά σαν την παραλίδα της Βοϊδοκοιλιάς, δεν υπάρχει"

π.χ. Θρησκόληπτοι "ο Δαρβίνος είχε δίκιο γενικά, αλλά όχι για τον άνθρωπο, τον άνθρωπο τον έφτιαξε ο Θεός"

π.χ. σεξιστές "καλοί είναι οι πατεράδες, αλλά τα παιδιά χρειάζονται κυρίως την μητέρα τους".

Επομένως πόσες φορές την μέρα εμείς οι χαμογελαστοί, βολικοί, κανονικοί, ακίνδυνοι, σπάμε τα νεύρα των άλλων και τους φέρνουμε στα όριά τους; Αν πω 10 φορές την μέρα, θα είμαι υπερβολική; 

β) Υποτιμητικό  στις selfies είναι το μήνυμα πως είμαστε πρόθυμοι να ευχαριστήσουμε τους άλλους και διαθέσιμοι. Διαθέσιμοι σε ποιόν; Αφού οι θεατές  είναι άγνωστοι σε αριθμό και ποιότητα, διαθέσιμοι προς όλους κι οποιονδήποτε.  Αρνούμαστε μόνοι μας την ιδιότητα του υποκειμένου που μπορεί να σκέφτεται, να αποφασίζει και να αρνείται την σχέση με τον Άλλο, και μπαίνουμε στον σωρό εκείνων που είναι μόνο μορφή, χωρίς περιεχόμενο, χωρίς δυνατότητα διαπραγμάτευσης και άρνησης. Εμείς είμαστε στην διάθεση των άλλων, όμως οι άλλοι όχι στην δική μας διάθεση. Αυτή ακριβώς είναι η μοιραία στιγμή που παύουμε να είμαστε υποκείμενα με απαιτήσεις και γινόμαστε αντικείμενα προς χρήση και κατανάλωση.

Το ότι τα χαμόγελα στις σέλφι είναι και παραπλανητικά και επικίνδυνα, αποδεικνύεται από τον αριθμό των ανθρώπων που ενώ επί χρόνια χαμογελούσαν συνέχεια στις σέλφι, μια μέρα αυτοκτόνησαν ή διέπραξαν βίαιες πράξεις. Κατά την γνώμη μου τα πάντα στην ζωή έχουν σημασία, ακόμα κι οι selfie. Προτείνω να ξανασκεφτούμε τον τρόπο που την χρησιμοποιούμε. 

(Melusine)