ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ (στο Σύνταγμα)

Είμαι σίγουρη πως όλοι μας έχουμε ακούσει σε εξαγγελίες πολιτικών, σε συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης στην τηλεόραση, ή και οι ίδιοι έχουμε αναφερθεί ιδιωτικά στο "δικαίωμα στην εργασία". Κανένας από εμάς δεν βρίσκει τίποτα περίεργο σ' αυτό και μάλιστα επειδή ακούμε την φράση από τότε που γεννηθήκαμε, σχεδόν όλοι το θεωρούμε "ανθρώπινο δικαίωμα", επομένως ποτέ δεν αναρωτιόμαστε ποιός είναι αυτός που όρισε την εργασία ως δικαίωμα και πότε έγινε αυτό. Μια που η φράση ακούγεται τόσο πολύ, ας την συζητήσουμε λίγο.

Καταρχάς ποιός ήταν αυτός που όρισε την εργασία ως δικαίωμα;

Μήπως ο Θεός ο δικός μας, της Βίβλου; Σίγουρα όχι, αυτός εργάστηκε μόνο έξι μέρες και μετά σταμάτησε για πάντα (ή, αν τυχόν ξανα-εργάστηκε, η Παλαιά Διαθήκη που μιλάει αναλυτικά γι αυτόν, δεν το αναφέρει). 

Μήπως οι αρχαίοι Ελληνες; Σίγουρα όχι, οι αρχαίοι Έλληνες (στην Αθήνα και την Σπάρτη και παντού) περιφρονούσαν βαθύτατα την εργασία που την ανέθεταν σε δούλους και αιχμαλώτους, κι έκαναν ό,τι μπορούσαν για να απαλλάξουν τους τεχνίτες και μικροκαλλιεργητές πολίτες από τις καθημερινές ασχολίες που τους απέφεραν τα προς το ζην, ώστε να μπορούν να παρακολουθούν θεατρικές παραστάσεις, να συμμετέχουν στην Εκκλησία, στα δικαστήρια κλπ (τους αποζημίωναν οικονομικά). Αυτές τις ασχολίες θεωρούσαν κατάλληλες για τον πολίτη, την συμμετοχή στα κοινά και την ψυχαγωγία. Τις ίδιες αντιλήψεις είχαν οι Ρωμαίοι. 

Μήπως ήταν οι μεταγενέστεροι Ευρωπαίοι αυτοί που πρωτο- αναφέρθηκαν στην εργασία ως δικαίωμα, δηλαδή οι προλετάριοι που έλιωναν τα κόκκαλά τους στα εργοστάσια της Γαλλίας και της Αγγλίας κι ήταν οι πρώτοι που γνώρισαν την Βιομηχανική Επανάσταση από κοντά; Όχι, ούτε αυτοί. Έως και το 1789, την χρονιά που το ωράριο του βιομηχανικού εργάτη ήταν 15-16 ώρες κι οι μισθοί δεν έφταναν παρά μόνο για ενοίκιο και πατάτες -γεγονός που οδήγησε στην Γαλλική Επανάσταση και την καρατόμηση των ευγενών- η εργασία ήταν  αντιληπτή από τους ίδιους τους αγράμματους εργάτες ως χρήσιμη αλλά καταδυναστευτική, επομένως ασύμβατη με την ανθρώπινη φύση. Για αυτόν τον λόγο το Σύνταγμα του 1793 της Γαλλίας, δηλαδή το όπλο που απέκτησαν με το αίμα τους οι εργάτες εναντίον της καταπίεσης και της εκμετάλλευσής τους από τους προύχοντες,  αναφέρει απλώς πως 

"η Δημόσια πρόνοια είναι χρέος ιερό. Η κοινωνία πρέπει να προνοεί για την συντήρηση των δύστυχων πολιτών της είτε μέσω της προσφοράς εργασίας, είτε μέσω της εξασφάλισης των μέσων επιβίωσης σε όσους δεν είναι σε θέση να εργαστούν". 

Από τότε έως το 1848 που η βιομηχανική επανάσταση βρισκόταν πια σε πλήρη άνθηση, που τα συνδικάτα κι οι επαγγελματίες συνδικαλιστές κι αυτοί άνθιζαν (αλλά η ύπαρξή τους στηριζόταν στην εργασία των άλλων), κι ενώ το ωράριο είχε ήδη πέσει στις 12 ώρες, ενώ η εργασία στα άτομα κάτω των 12 ετών είχε απαγορευτεί, η ζωή κι η ευτυχία των ανθρώπων είχε συνδεθεί τόσο πολύ με την δουλειά, τον φόβο της ανεργίας, τον φόβο της έλλειψης στέγης και τροφής στις μεγάλες πόλεις, ώστε μέσα στην ίδια την Βουλή, στις 11/09/1848 ακούστηκε από τα χείλη του Ledru Rollin η φράση:

"Κάποιος είπε πως το ΔΙΚΑΙΩΜΑ στην εργασία είναι ο σοσιαλισμός. Απαντώ: Όχι, το ΔΙΚΑΙΩΜΑ στην εργασία είναι η ίδια η Δημοκρατία εφαρμοσμένη". 

Κανένας δεν βρέθηκε να σταματήσει τον Ledru Rollin,  να τον ρωτήσει τι είναι αυτά που λέει, από πότε η δημοκρατία αρχίζει και τελειώνει στην εξασφάλιση της δουλειάς; Ήταν ποτέ αυτός ο στόχος της Δημοκρατίας; Η δουλειά αρκεί για να θεωρεί κάποιος τον εαυτό του ενεργό πολίτη μιάς Δημοκρατίας;

Δεν ήταν επομένως δύσκολο το τρίτο στάδιο της έκπτωσης της ιδέας του τι είναι ο άνθρωπος και τι η ανθρώπινη ευτυχία. Το 1948, ενώ ο πόλεμος έχει τελειώσει κι η χώρα ξαναχτίζεται, κι ενώ το ωράριο είναι ήδη 8 ώρες, πλην όμως χρειάζεται το εισόδημα όχι μόνο του πατέρα για να συντηρηθεί η οικογένεια αλλά και της μητέρας διότι τα αυτοκίνητα, τα ραδιόφωνα, το τηλέφωνο, οι ηλεκτρικές συσκευές που έχουν εφευρεθεί, είναι όλα πράγματα επιθυμητά αλλά κοστοβόρα, βγαίνει το τελευταίο Σύνταγμα της Γαλλίας (που ισχύει ακόμα σε αυτό του το άρθρο). Ο πολίτης δεν έχει πια δικαίωμα στην εργασία αλλά καθήκον. Τι δικαίωμα διατηρεί; Να αποκτήσει, όχι μια εργασία, αλλά μια απασχόληση. Από ποιόν; Δεν διευκρινίζεται στο Σύνταγμα, παραμένει φλού.

"Κάθε πολίτης έχει υποχρέωση να εργάζεται και το δικαίωμα να αποκτήσει μια απασχόληση". (Chacun a le devoir de travailler et le droit d'obtenir un emploi). 

Τον δρόμο της Γαλλίας στα εργασιακά, ακολούθησαν όλες οι άλλες χώρες της Δύσης, αργά ή γρήγορα. Μου φαίνεται πως μπορούμε να πούμε ότι συνολικά οι προλετάριοι εξαπατήθηκαν οικτρά από τους ηγέτες τους και τους καπιταλιστές από το 1700 μέχρι σήμερα. Η εργασία συνταγματικά, πρώτα περιβλήθηκε με λαμπρά ενδύματα κι έγινε δικαίωμα στην εργασία,  και μετά αποκαλύφθηκε ο τρόπος που η εξουσία των καπιταλιστών την έβλεπε πάντα: ως υποχρέωση. 

Υπάρχει μια λαϊκή παροιμία που περιγράφει σωστά την εξέλιξη της πολυδιαφημισμένης συνταγματικά κατοχυρωμένης εργασίας: "από εκεί που μας χρωστούσανε, μας πήραν και το βόιδι" . 

(κείμενο Melusine)

(πίνακας "σίδηρος και κάρβουνο" του William Bell Scott 1855)