ΤΟ ΕΓΚΩΜΙΟ ΤΟΥ ΜΑΚΙΓΙΑΖ (του ΣΑΡΛ ΜΠΩΝΤΛΑΙΡ)

Υπάρχει ένα τραγούδι τόσο τετριμμένο και τόσο ανόητο, ώστε δεν μπορεί ούτε να το αναφέρει κανείς μέσα σε ένα έργο που έχει κάποιες αξιώσεις σοβαρότητας, εκφράζει όμως στην εντέλεια, σ' ένα ύφος επιθεώρησης, την αισθητική των μη σκεπτόμενων ανθρώπων: "Η φύση ομορφαίνει την ομορφιά". Υποθέτω ότι ο "ποιητής" αν είχε κατορθώσει να μιλήσει γαλλικά, θα είχε πει "Η απλότητα ομορφαίνει την ομορφιά!", πράγμα που αντιστοιχεί,  με έναν τρόπο απροσδόκητο στην εξής "αλήθεια": Το ανύπαρκτο ομορφαίνει το υπαρκτό. 

Τα περισσότερα λάθη σχετικά με την έννοια του ωραίου προέρχονται από την εσφαλμένη αντίληψη του 18ου αιώνα που έχει σχέση με την ηθική. Τότε, εξέλαβαν την φύση ως βάση, πηγή και υπόδειγμα κάθε δυνατού καλού και κάθε ομορφιάς. Η αποκήρυξη του προπατορικού αμαρτήματος δεν έπαιξε μικρό ρόλο στην γενική αυτή τύφλωση της εποχής εκείνης.

Αν ωστόσο δεχτούμε να αναφερθούμε μόνο στην ορατή πραγματικότητα, στην εμπειρία όλων των εποχών και στην Εφημερίδα των Δικαστηρίων, θα δούμε πως η φύση δεν μας διδάσκει τίποτα, ή σχεδόν τίποτα, ότι δηλαδή αναγκάζει τον άνθρωπο να κοιμάται, να πίνει, να τρώει και να προστατεύεται όσο είναι δυνατόν από τα εχθρικά στοιχεία του περιβάλλοντος. Αυτή είναι πάλι που κινεί τον άνθρωπο να σκοτώνει τον συνάνθρωπό του, να τον τρώει, να τον φυλακίζει, να τον βασανίζει. Διότι, μόλις βγούμε από το χώρο της αναγκαιότητας, για να μπούμε στην περιοχή της πολυτέλειας και των απολαύσεων, βλέπουμε πως η φύση δεν μπορεί να μας συμβουλέψει παρά μόνο το έγκλημα. Είναι αυτή η αλάνθαστη φύση που γέννησε την πατροκτονία, την ανθρωποφαγία, και μύριες άλλες φρικαλεότητες που η σεμνότητα και η λεπτότητα μας εμποδίζουν να ονομάσουμε. Είναι η φιλοσοφία (και εννοώ την γνήσια), είναι η θρησκεία που προστάζει να τρέφουμε φτωχούς συγγενείς και ανάπηρους. Η φύση (που δεν είναι τίποτα άλλο από την φωνή του συμφέροντός μας) μάς παραγγέλλει να τους αποτελειώσουμε. Επιθεωρήστε, αναλύστε κάθε τι που είναι φυσικό, όλες τις πράξεις και τις επιθυμίες του απόλυτα φυσικού ανθρώπου και δεν θα βρείτε παρά την φρίκη. Ό,τι είναι ωραίο και ευγενικό είναι αποτέλεσμα της λογικής και του στοχασμού. Το έγκλημα που το ανθρώπινο ζώο πρωτοδοκίμασε την γεύση του στην μήτρα της μάνας του, είναι πρωταρχικά φυσικό. Απεναντίας, η αρετή είναι τεχνητή, υπερφυσική, αφού χρειάστηκαν -σε όλες τις εποχές και σε όλα τα έθνη- θεοί και προφήτες για να την διδάξουν στην αποκτηνωμένη ανθρωπότητα, κι αφού ο άνθρωπος από μόνος του στάθηκε ανίκανος να την ανακαλύψει. Το κακό γίνεται χωρίς προσπάθεια, φυσικά, μοιραία. Το καλό είναι πάντα το προϊόν μιας τέχνης.

 Όλα όσα λέω για την φύση ως κακή σύμβουλο σε ό,τι αφορά την ηθική κι ό,τι λέω για την λογική ως πραγματική πηγή λύτρωσης και αναμόρφωσης, είναι δυνατόν να μεταφερθούν στην περιοχή του ωραίου. Οδηγούμαι έτσι να θεωρήσω τον καλλωπισμό σαν ένα δείγμα πρωτόγονης ευγένειας της ανθρώπινης ψυχής. Οι φυλές που ο πολιτισμός μας, μέσα στην σύγχυσή και στην διαφθορά του χαρακτηρίζει άγριες, με μια αλαζονεία και μια αυταρέσκεια που είναι εντελώς κωμικές, καταλαβαίνουν, όπως ακριβώς και το παιδί, την υψηλή πνευματικότητα του καλλωπισμού. Ο άγριος και το βρέφος, με τον αφελή τους πόθο για ό,τι λάμπει, για τα πολύχρωμα φτερά, τα υφάσματα που παιγνιδίζουν, για το υπέροχο μεγαλείο των τεχνητών σχημάτων, μαρτυρούν την απέχθειά τους για το πραγματικό και αποδεικνύουν έτσι, άθελά τους, την πνευματικότητα της ψυχής τους. Αλίμονο σε αυτόν που σαν τον Λουδοβίκο τον ΙΕ΄(που δεν υπήρξε το προϊόν ενός πραγματικού πολιτισμού αλλά μιας επανόδου στην βαρβαρότητα), προάγει την διαφθορά ως το σημείο να μην γεύεται πια παρά μόνο την απόλυτη φυσικότητα (*)

(* είναι γνωστό πως η κυρία Dubarry, όταν ήθελε να αποφύγει την επίσκεψη του βασιλιά, φρόντιζε να βάζει κοκκινάδι. Ήταν ένα επαρκές σήμα. Έτσι, έκλεινε την πόρτα της. Με το να ομορφαίνει, έδιωχνε αυτόν τον βασιλικό οπαδό της φύσης) 

Η μόδα λοιπόν πρέπει να θεωρηθεί σαν ένα σύμπτωμα της τάσης προς το ιδεώδες, που επικαλύπτει μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο ό,τι αισχρό, γήινο και ακάθαρτο συσσωρεύει η φυσική ζωή -σαν μια έξοχη παραμόρφωση της φύσης, ή μάλλον, σαν αδιάκοπες κι αλλεπάλληλες προσπάθειες αναμόρφωσής της. Σωστά επίσης παρατηρήθηκε (χωρίς  όμως να ανακαλυφθεί ο λόγος) ότι όλες οι μόδες είναι γοητευτικές, δηλαδή σχετικά γοητευτικές, επειδή η καθεμία τους είναι μια καινούργια προσπάθεια περισσότερο ή λιγότερο πετυχημένη, προς το ωραίο, κάποια προσέγγιση ενός ιδανικού που η επιθυμία του ερεθίζει συνεχώς το ανικανοποίητο πνεύμα. 
Αλλά οι μόδες, αν θέλουμε να τις εκτιμήσουμε σωστά, δεν πρέπει να θεωρηθούν πράγμα νεκρό. Θα ήταν σαν να θαυμάζουμε τα κρεμασμένα κουρέλια, βουβά κι άδεια όπως το δέρμα του αγίου Βαρθολομαίου μέσα στο ντουλάπι εντός παλαιοπώλη. Πρέπει να τις φανταστούμε ζωντανές, ζωντανεμένες από τις ωραίες γυναίκες που τις φόρεσα. Μόνο έτσι θα συλλάβουμε το νόημα και το πνεύμα τους. Αν λοιπόν ο αφορισμός "όλες οι μόδες είναι γοητευτικές" σας ενοχλεί ως υπερβολικά απόλυτος, μπορείτε να πείτε, και θα είστε βέβαιοι πως δεν κάνετε λάθος: "όλες οι μόδες είναι θεμιτό να θεωρούνται γοητευτικές". 

Η γυναίκα έχει το απαράγραπτο δικαίωμα, και μάλιστα εκπληρώνει ένα είδος χρέους όταν προσπαθεί να φανεί μαγική και εξωπραγματική. Πρέπει να εκπλήσσει, να γοητεύει. Ως είδωλο πρέπει να χρυσώνεται για να γίνεται αντικείμενο λατρείας* (*elle doit se dorer pour être adorée, γαλλικό λογοπαίγνιο). Πρέπει λοιπόν να δανείζεται από όλες τις τέχνες τα μέσα για να υψωθεί πάνω από την φύση, ώστε να σκλαβώνει καλύτερα τις καρδιές και να συναρπάζει τα πνεύματα. Δεν πειράζει διόλου εάν η απάτη και το τέχνασμα είναι γνωστά σε όλους, όταν η επιτυχία είναι εξασφαλισμένη και το αποτέλεσμα πάντα ακατανίκητο. 

Μέσα σε αυτές τις σκέψεις ο καλλιτέχνης φιλόσοφος θα βρει εύκολα την διαιώνιση όλων των μέσων που χρησιμοποίησαν οι γυναίκες σε όλες τις εποχές για να εδραιώσουν και να αποθεώσου, αν μπορεί να ειπωθεί έτσι, την εύθραυστη ομορφιά τους.  Η απαρίθμησή τους δεν θα 'χε τέλος. Αλλά, για να περιοριστούμε σε αυτό που η εποχή μας ονομάζει κοινώς μακιγιάζ, ποιός δεν βλέπει ότι η πούδρα από ρύζι -τόσο ανόητα αναθεματισμένη από τους αφελείς φιλοσόφους- έχει σκοπό και αποτέλεσμα να εξαφανίσει από το δέρμα όλους τους λεκέδες που η φύση σκόρπισε τόσο προσβλητικά και να δημιουργήσει μια διάχυτη ενότητα στους πόρους και στο χρώμα του δέρματος, κι ότι αυτή η ενότητα, αντίστοιχη με αυτήν που δημιουργεί η μάγια στους χορευτές,  κάνει τον άνθρωπο να προσεγγίζει το άγαλμα, δηλαδή ένα θείο και ανώτερο ον;  Όσο για το μαύρο φτιασίδι που πλαισιώνει το μάτι και το κόκκινο που τονίζει το πάνω μέρος της παρειάς του προσώπου, αν και η χρήση τους προέρχεται από την ίδια αφετηρία, δηλαδή από την ανάγκη για υπέρβαση της φύσης, το αποτέλεσμα ικανοποιεί μια ανάγκη άκρως αντίθετη. Το κόκκινο και το μαύρο αντιπροσωπεύουν την ζωή, μια ζωή υπερφυσική και υπέρμετρη. Αυτό το μαύρο πλαίσιο κάνει το βλέμμα πιο βαθύ και πιο παράξενο, κάνει το μάτι να μοιάζει με παράθυρο ανοιχτό στο άπειρο. Το κόκκινο που φλογίζει τα μήλα του προσώπου, εντείνει την λάμψη της κόρης του ματιού και προσδίδει σε ένα ωραίο γυναικείο πρόσωπο το μυστηριώδες πάθος της ιέρειας. 

Έτσι, αν γίνομαι ακριβώς κατανοητός, το βάψιμο του προσώπου δεν πρέπει να χρησιμοποιείται με τον χυδαίο ανομολόγητο σκοπό να μιμηθεί πιστά την φύση και να συναγωνιστεί την νεότητα. Εχει εξάλλου παρατηρηθεί πως το τέχνασμα του μακιγιάζ δεν εξωραΐζει την ασχήμια και δεν μπορεί να υπηρετεί παρά μόνο την ομορφιά. Ποιός θα τολμούσε να αναθέσει στην τέχνη το στείρο έργο να μιμηθεί την φύση;  Το μακιγιάζ δεν έχει ανάγκη να κρύβεται, ώστε να μην μπορείς να το μαντέψεις. Μπορεί, απεναντίας, να επιδεικνύεται, αν όχι με επιτήδευση, τουλάχιστον με κάποια αθωότητα. 

Επιτρέπω ευχαρίστως σε αυτούς που η βαρύγδουπη σοβαρότητα τους τούς εμποδίζει να αναζητήσουν το ωραίο ακόμα και στις πιο μηδαμινές εκδηλώσεις του, να γελάσουν με τις σκέψεις μου και να με κατηγορήσουν για την παιδαριώδη επισημότητά τους. Η αυστηρή τους κρίση δεν με θίγει διόλου. Θα αρκεστώ να επικαλεστώ τους πραγματικούς καλλιτέχνες, καθώς και τις γυναίκες που εκ γενετής τους δόθηκε μια σπίθα απ' αυτήν την θεία φλόγα με την οποία θα ήθελαν να καταυγάζονται ολόκληρες.-
Charles Beaudelaire, 1860

(μετάφραση Μαργαρίτα Καραπάνου, 1982 εκδόσεις Άγρα)

(φωτογραφία και σκίτσο φτιαγμένο εξ ολοκλήρου με προϊόντα του μακιγιάζ Melusine)