Ποιός είναι ο σκοπός της Τέχνης;

Είμαι τρομερά άτυχη στην τηλεόραση. Κάθε φορά που θα την ανοίξω θα πέσω πάνω σε μια δήλωση/γιγαντιαία βλακεία, που θα την πει κάποιος μαζί με πολλές άλλες προτάσεις, σε  ένα περιβάλλον με ομοϊδεάτες του που θα ενισχύσουν τα λόγια του με τα δικά τους λόγια, ενώ από κάτω ή μπροστά στις οθόνες βρίσκεται ένα κοινό που δεν προλαβαίνει να επεξεργαστεί το μήνυμα, να σκεφτεί και να κρίνει τα λόγια του ομιλούντος.

Ετσι και προχτές, έπεσα πάνω στην εκπομπή με τον διαγωνισμό τραγουδιου. Οι δυο διαγωνιζόμενοι μόλις είχαν τελειώσει ένα αγγλόφωνο κομμάτι από μιούζικαλ, το κοινό χειροκροτούσε κι η παρουσιάστρια δήλωσε πολύ συγκινημένη, πως

"Είναι κάτι τέτοιες στιγμές που η Τέχνη πετυχαίνει τον σκοπό της: να αγγίξει μέσα μας το συναίσθημα". 

Για μένα γεννάται το ερώτημα: γιατί έκανε αυτήν την δήλωση η παρουσιάστρια; Θέλει -με δόλο- να επαινέσει υπέρμετρα την εκπομπή της ή μήπως έτσι νομίζει πραγματικά; Νομίζω τίποτα από τα δυο, φαίνεται ένας αληθινά καλός άνθρωπος (γι αυτό αποκλείω τον δόλο) και γνωρίζω από συνεντεύξεις της πως διαθέτει ευφυΐα και πνευματική καλλιέργεια. Πιθανόν δεν σκέφτηκε καθόλου τι είπε, όμως το πρόβλημα είναι πως τόσοι άνθρωποι άκουσαν εκείνη, την σχετική με τα πράγματα κι επομένως με το κύρος μιάς κάποιας αυθεντίας, να λέει αυτά τα λόγια. Αποτέλεσμα; Η φράση "η τέχνη πετυχαίνει τον σκοπό της όταν αγγίζει το συναίσθημα μέσα μας" να μπει στο κεφάλι τους. 

Είναι έτσι; Καθόλου. Αντιθέτως, η Τέχνη πετυχαίνει τον σκοπό της μόνο όταν οδηγεί τον θεατή/ακροατή καταρχάς σε προβληματισμό, μετά σε στροφή προς τα μέσα (ενδοσκόπηση) και στην συνέχεια προς τα πάνω, σε υπαρξιακά ερωτήματα που διερευνούν την σχέση του όντος με τις ανώτερες δυνάμεις, δηλαδή με την φύση, με το Σύμπαν, ή με το θείο. Η Τέχνη δεν απευθύνεται ούτε στην καρδιά, ούτε σε κάποιο άλλο όργανο του σώματος που βρίσκεται από τον λαιμό και κάτω. Απευθύνεται μόνο στο μυαλό. 

Ασφαλώς ένα σπουδαίο έργο τέχνης μπορεί να ευφραίνει  τον άνθρωπο και τις αισθήσεις του (την όραση, την ακοή), αλλά αν αυτό συμβαίνει, είναι δευτερεύουσα συνέπεια, όχι ο σκοπός της. Πράγματι ενδέχεται κάποιος να συγκινηθεί με την Τέχνη, αλλά εάν συγκινηθεί χωρίς να προβληματιστεί, αυτό συμβαίνει διότι βρίσκεται μπροστά σε ένα πολύ χαμηλής ποιότητας έργο, που έχει σκοπό να του ξαναπεί αυτά που ξέρει, να τον καθησυχάσει, να τον κάνει να νιώσει καλύτερα με τον εαυτό του, να μην του παρουσιάσει κάτι καινούργιο που θα τον ταράξει και θα τον βγάλει από την βολή του, δεν είναι δε σπάνιες οι περιπτώσεις των έργων που σκοπό έχουν να διασκεδάσουν τον θεατή/ακροατή. Διασκεδάζω σημαίνει κυριολεκτικά σκορπίζω (από το σκεδάννυμι). Τι σκορπίζω; Τις ανησυχίες του ανθρώπου, επομένως στην ουσία τον αποκοιμίζω, τον κάνω να ξεχνάει τα προβλήματα της πραγματικής ζωής.  Η Τέχνη δεν διασκεδάζει, ψυχαγωγεί. Οδηγεί την ψυχή του ανθρώπου σε υψηλότερα μέρη. 

Ταυτόχρονα η Τέχνη  παιδαγωγεί. Η καλή Τέχνη εξοικειώνει τον άνθρωπο με το όμορφο, το αρμονικό, το καλό και το ηθικό, ενώ η κακή  με το χυδαίο, το χοντροκομμένο και το κακό. Γι αυτό έχει σημασία σε τι είδους ερεθίσματα εκθέτουμε τον εαυτό μας. Η τεχνική δεινότητα, δεν είναι κριτήριο για την καλλιτεχνική αξία του έργου, το μύνημά του είναι.

Ο Πλάτωνας πριν από δυόμιση χιλιάδες χρόνια αποκήρυξε  τον Όμηρο ουσιαστικά, παρακαλώντας "τους ποιητές" στα έργα τους να εκθειάζουν τους ανθρώπους που ενεργούν ηθικά, υπακούοντας στην λογική κι όχι στην φωνή του αίματος που οδηγεί μόνο σε παθογένειες την Κοινωνία. Και πράγματι, ο Όμηρος, μεγάλος τεχνίτης του λόγου και ικανός να συμπαρασύρει τους ακροατές με τους στίχους του, υμνούσε τους ήρωες που ο λογισμός τους συνέχεια τυφλωνόταν από μισαλλοδοξία, από θυμό, από ζήλια, που ενεργούσαν κινούμενοι από εκδίκηση, οργή και απληστία, φτάνοντας έως την Ύβρη, (όπως π.χ. ο Αχιλλέας που έσυρε γύρω από τα τείχη της Τροίας τον πτώμα του νεκρού Εκτορα).  Οι ακροατές του Ομήρου παρασυρμένοι από την δεινότητα του στους στίχους, συνέπασχαν με τον Αχιλλέα, μοιράζονταν την οργή του και δεν ήταν σε θέση να σκεφτούν καθαρά και να κρίνουν ηθικά τις πράξεις του. Αν ήταν θα ένιωθαν αποτροπιασμό για πολλά περιστατικά και δεν θα υμνούσαν τόσα χρόνια μετά τις πράξεις του. 

Η αντίστοιχη Τέχνη σε δημοφιλία σήμερα είναι ο κινηματογράφος, και πράγματι δεν προσφέρει καλές παιδαγωγικές υπηρεσίες με τα έργα του στους θεατές, αφού τους εξοικειώνει με την κακία και την εκδίκηση σε ταινίες-θρύλους όπως ο Νονός, ή ακόμα και με πλήρως αποτρόπαιες πράξεις όπως ο κανιβαλισμός στην "σιωπή των αμνών". Τα φιλμ αυτα είναι τεχνικώς άρτια, με μεγάλους ηθοποιούς στο καστ τους, με καταπληκτική μουσική, υποβλητική φωτογραφία, πλην όμως μετατοπίζουν το όριο ανάμεσα στο ηθικό και  το ανήθικο όλο και παραπέρα -αφού υπό κάποιες προϋποθέσεις δικαιολογούν πάντα το κακό- και κάνουν γνωστό στον άνθρωπο το σκοτεινότερο κομμάτι του ψυχισμού, π.χ. τον ψυχισμό των κατά συρροή δολοφόνων. Ποιό είναι το όφελος από όλα αυτά;

Το συμπέρασμα είναι απλό: οι δημιουργοί κι οι εμπλεκόμενοι με τις τέχνες μπορούν να λένε ό,τι θέλουν, ο ένας να επαινεί τον άλλο κι όλοι μαζί τα γένια τους. Το δικό μας καθήκον είναι να κρίνουμε με βάση τις αρχές μας τι είναι Τέχνη και τι δεν είναι και να αποφασίσουμε επί του δικού μας αξιακού πλαισίου σε ποιές μορφές τέχνης και ποιούς δημιουργούς θα εκθέσουμε τον ψυχικό μας κόσμο. Τίποτα άλλο. 

(γράφει η Melusine Melusina)